Kasreserves zijn niet om te ‘gebruiken’
3 februari 2020, leestijd 7 minuten
‘Ze hebben het spaargeld van het volk gestolen!’ Heel Suriname is in rep en roer over de ‘kasreserves’ van banken. Doorgaans niet een begrip dat gewone mensen in de mond nemen. De bankiers zijn woedend. De Centrale Bank van Suriname (CBvS) heeft hun vertrouwen geschonden. Het Surinaamse volk is boos. Misschien kan de bank straks niet betalen wanneer een spaarder zijn geld wil ‘lichten’. De vicepresident van Suriname, Ashwin Adhin, zegt dat de kasreserves gebruikt mogen worden voor de aanschaf van basisgoederen.
Op zondag 2 februari, normaal een dag voor de kerk en om te rusten, verzamelen werknemers en klanten van De Surinaamsche Bank zich voor het hoofdkantoor aan de Henck Arronstraat in Paramaribo, voor oudere Surinamers nog steeds de Gravenstraat. Zij willen voorkomen dat de raad van commissarissen die dag besluit over ontslag van hun directeur Steven Coutinho, die boos op de gebeurtenissen reageerde. De raad laat weten geheel achter de CEO te staan.
Donderslag bij heldere hemel
Op zaterdag 25 januari 2020 wordt de Surinaamse Bankiersvereniging (SBV) medegedeeld dat de met de CBvS gemaakte afspraken over het beheer van de kasreserves in vreemde valuta niet zijn nagekomen. De internationale reserves blijken 100 miljoen Amerikaanse dollars (USD) lager te zijn dan de bij de CBvS geplaatste kasreserves van de banken. Voorts zouden vele tientallen miljoenen USD aan deposito’s en andere tegoeden van banken en bedrijven zijn gebruikt door de CBvS. Volgens sommige bronnen zou het gaan om een totaalbedrag van 250 miljoen USD: 100 miljoen USD aan kasreserves, 100 miljoen USD aan termijndeposito’s en 50 miljoen USD aan swaps en vrije deviezen.
De SBV stelt maatregelen te hebben afgedwongen om het tekort op te vangen waarbij een duurzame inkomstenstroom van USD 36 miljoen per jaar als zekerheid is gesteld. Jim Bousaid, voormalig CEO van Hakrinbank en voormalig voorzitter van de Surinaamse Bankiersvereniging, noemde dit later ‘onderhandelen met een dief over terugbetaling’. Het heeft menigeen verbaast dat de SBV zo naïef en laconiek heeft gehandeld, nadat deskundigen hebben gewaarschuwd voor de risico’s. Men vindt de SBV medeschuldig aan wat is gebeurd.
Steven Coutinho reageert tijdens een telefonisch interview voor ABC Radio fel en geëmotioneerd op de gebeurtenissen. Hij vindt het niet normaal wat is gebeurd omdat klanten moeten kunnen vertrouwen op banken en de centrale bank. Men heeft nog geen idee waar het geld dat is ‘gejat’ voor is gebruikt. Coutinho heeft er geen woorden voor dat de mensen die dit hebben ‘geflikt’ nog op straat lopen.
Jim Bousaid zegt tijdens een interview voor radio Apintie het gebeurde schokkend te vinden. Bankiers hadden beter moeten weten door de weekstaten van de CBvS te lezen. In januari was er een opvallende mutatie in de buitenlandse vorderingen en waarden van zo’n 119 miljoen USD negatief. Volgens Bousaid kan het gaan om een betaling aan de Amerikaanse aluminiumproducent Alcoa voor de overname van de Afobakadam of de inkoop van staatsobligaties om de koers te ondersteunen.
Politieke partijen van de oppositie reageren geschokt, dienen in De Nationale Assemblée interpellatievoorstellen in en eisen dat de regering het volk informeert over wat er gaande is. De gebeurtenissen worden in verband gebracht met het ontslag van governor Robert van Trikt in januari 2020, vanwege vermeende fraude en belangenverstrengeling. Velen zijn ervan overtuigd dat de governor niet alleen gehandeld heeft en dat in elk geval de minister van Financiën, Gillmore Hoefdraad, op de hoogte moet zijn geweest van wat zich binnen de ‘moederbank’ afspeelde. Sham Binda, voorzitter van de Associatie van Kleine en Middelgrote Ondernemingen in Suriname, is van mening dat het vertrouwen in het bankwezen zo is aangetast dat een bankrun kan ontstaan.
De Surinaamse overheid heeft gereageerd op de gebeurtenissen bij monde van vicepresident Ashwin Adhin. Volgens de vicepresident mocht de 100 miljoen USD kasreserve die als verdwenen wordt beschouwd, worden gebruikt ter dekking van importen en aanschaf van basisgoederen. Hij wordt door het Surinaamse volk belachelijk gemaakt op sociale media. Surinamers wachten nu op een nieuw boek van Cynthia McLeod: “Hoe duur was de aardappel?” Steven Coutinho legt fijntjes uit dat kasreserves niet bedoeld zijn voor aardappelen en uien. De kasreserves mogen niet door de overheid worden gebruikt en moeten risicoloos bij banken met hoge kredietwaardigheid worden uitgezet.
Kasreserve als monetaire maatregel
Een kasreserve is een instrument waarmee monetaire autoriteiten voorkomen dat banken in liquiditeitsproblemen komen of te veel geld in omloop brengen. Van elk bedrag dat klanten bij een bank storten, moet een bank een percentage renteloos aanhouden bij de centrale bank. Er kan dus geen krediet van worden verstrekt. Dit percentage is in de meeste landen niet meer dan enkele procenten, oplopend tot 5 of 10 procent in extreme omstandigheden. In de Europese Monetaire Unie is het percentage nu 1 procent.
Kasreserve in Suriname
Hoewel de kasreserve een gebruikelijk monetair instrument is, is de toepassing zoals in Suriname zeer ongebruikelijk. Banken moeten maar liefst 35 procent van de tegoeden in SRD bij de CBvS uitzetten. Voor de afwikkeling van betalingstransacties in SRD komt daar nog eens 5 procent bij, in totaal dus 40 procent. Voor vreemde valuta, vooral USD en euro’s, is zelfs 50 procent kasreserve vereist. In het verleden werden deze vreemde valuta geplaatst bij een buitenlandse bank. Vanaf juni 2019 moet de helft hiervan worden uitgezet bij de CBvS.
Waarschuwingen van deskundigen
Er is veel kritiek geuit op de aanpassing van de kasreserveregeling in 2019 door deskundigen uit de Surinaamse samenleving. Het overhevelen van de buitenlandse tegoeden naar de CBvS heeft geen enkel voordeel voor de CBvS als monetaire autoriteit. De CBvS is niet onafhankelijk van de overheid en de financiële positie van de CBvS was en is onbekend door het ontbreken van jaarrekeningen over de boekjaren na 2014. Hier speelden andere, politieke motieven, met de verkiezingen in 2020 in aantocht.
Jim Bousaid heeft meermalen gewaarschuwd voor de risico’s van het gewijzigde kasreservebeleid. Ten tijde van governor André Telting is besloten om de kasreserves in vreemde valuta bij buitenlandse banken aan te houden omdat de CBvS niet de deskundigheid had om deze kasreserves te beheren. Dat is tegenwoordig niet anders en de CBvS is sinds 2015 technisch failliet. Oud-bankier Anthony Caram wees het nieuwe kasreservebeleid niet bij voorbaat af. Het had naar zijn mening enkele positieve elementen. Hij stelde als compromis voor om de nieuwe regeling begin 2021 voorzichtig en stapsgewijs in te voeren.
De president van Suriname, Desi Bouterse, liet weten dat hij geen boodschap had aan de mening van de deskundigen. Hij luisterde niet naar hen, maar vertrouwde op de deskundigheid van de governor van de CBvS en de SBV. Het is juist deze deskundigheid van de CBvS en de SBV die door het Internationaal Monetair Fonds regelmatig wordt betwijfeld.
Governor Van Trikt zette de banken eind 2019 onder druk om de gehele kasreserve in vreemde valuta te parkeren bij de moederbank. De banken hebben hier niet aan toegegeven, omdat het formaliseren van de eerdere afspraken al stroef verliep. Naar verluidt zijn deze nooit geformaliseerd en ondertekend.
Governors van de centrale bank
De functie governor van de Centrale Bank van Suriname is niet benijdenswaardig. Een kandidaat moet tot de vriendenkring van de machthebbers behoren om voor benoeming in aanmerking te komen. De governor kan nooit onafhankelijk optreden omdat de CBvS ook een politieke agenda moet vervullen. Op 12 februari 2019 werd governor Glenn Gersie onverwachts ontslagen. De reden hiervoor is niet bekendgemaakt. Over het algemeen wordt aangenomen dat hij niet langer bereid was om zijn oor te laten hangen naar de minister van Financiën en de president bij hun verzoeken om monetair te financieren.
Robert van Trikt startte op 1 maart 2019 als zijn opvolger. Menigeen was verbaasd over de aanstelling van deze accountant zonder monetaire expertise. Hij moest al in januari 2020 het veld ruimen nadat verschillende onregelmatigheden waren gebleken, zoals het te hoog factureren van dure auto’s, onduidelijke facturen en het antedateren van leningen. Daarnaast zou hij zijn bevoegdheden hebben overtreden door onroerend goed te kopen en een project te laten uitvoeren door een bedrijf waar hij zelf eigenaar van is. Voor het laatste zou door de CBvS ruim een miljoen USD zijn betaald. Toen Van Trikt gevraagd werd hoe het mogelijk was dat cambio Chotelal USD kon aanbieden tegen een veel lagere prijs dan andere cambio’s of banken, verwees Van Trikt naar de president. De NDP draagt Chotelal een warm hart toe. Het personeel van Chotelal heeft de president massaal ondersteund toen hij op 22 januari voor de Krijgsraad moest verschijnen. Het bedrijf was op die dag gesloten. Een nauwe relatie tussen de president, de NDP en Chotelal wordt vermoed.
Oli(e)garchie
Waarom lopen zaken in Suriname dikwijls zo anders dan je van een parlementaire democratie verwacht? Formeel is alles zo netjes geregeld. Suriname kent vrije verkiezingen en scheiding der machten volgens de trias politica. De realiteit is anders. De NDP en haar aanhangers zijn van mening dat de president is gekozen door het volk en het voor het zeggen heeft, in de meest ruime zin van het woord. De regering schoffeert regelmatig het parlement door niet de informatie te verschaffen of verantwoording af te leggen waar het parlement recht op heeft. Aanhangers en parlementsleden van de NDP hebben de president geadviseerd om de rechters in het proces rond de Decembermoorden ‘op te sodemieteren’. De CBvS als monetaire autoriteit functioneert niet onafhankelijk en loopt aan de leiband van de minister van Financiën en daarmee de president.
De waarde van de SRD daalde van 3,30 per Amerikaanse dollar in 2015 naar ongeveer 8 nu. De uitgaven volgens de staatsbegroting voor 2020 zijn circa tweemaal de inkomsten uit belastingen en andere opbrengsten. Het gat wordt gedicht met leningen. Fitch Ratings verwacht dat de staatsschuld in 2020 oploopt naar ruim 90% van het bbp. De schuld aan China, dat grote belangen heeft in Suriname, is gegroeid naar 1 miljard USD.
In Suriname hebben enkele families macht vergaard. Door nepotisme – het onrechtmatig begunstigen van verwanten en vrienden bij het vergeven van functies – blijft deze machtsverdeling in stand. De schone schijn van de parlementaire democratie in een land waarin verschillende etnische groepen vredig samenleven, wordt in stand gehouden. Er is sprake van een fisti prodo-democratie. Nu olie is gevonden voor de kust van Suriname rekent menig Surinamer zich rijk, zeker de machthebbers. De toekomstige opbrengsten uit de olie zijn bij wijze van spreken al vijf keer vergeven. Een risico doemt op voor een land dat rijk is aan natuurlijke hulpbronnen, vernoemt naar de voormalige kolonisator nota bene: the Dutch desease.
En de centrale bank?
Veel Surinamers eisen een grondig onderzoek naar de misstanden bij de CBvS maar hebben daar geen hoge verwachtingen van. Er is een groot aantal vermoedens van fraudes en malversaties in Suriname, die nimmer hebben geleid tot een deugdelijke onderzoekrapportage. De recente problemen bij de Surinaamse Postspaarbank zouden grondig en spoedig worden onderzocht. Van het resultaat is nog niets vernomen. Er spelen dikwijls andere belangen op de achtergrond.
Een Surinamer die honger heeft en in een winkel een brood steelt, wordt door de politie opgepakt, achter op een pick-up truck gegooid en in de cel gezet. Iemand die in een topfunctie 100 miljoen USD achterover drukt heeft in Suriname een goede kans om daarmee weg te komen.
Gepubliceerd in De West