Zuiver garen spinnen
22 mei 2008, leestijd 4 minuten
Reactie op het essay ‘De handel in angst spint garen bij een gevoel van onbehagen’ van Jacobine Geel in DNB Magazine nr. 2, 2008.
Tegen betaling van premie verkrijgt een verzekeringnemer het recht op een uitkering door een verzekeraar wanneer zich een bepaalde gebeurtenis voordoet. Het geld voor een nieuwe fiets wanneer de oude ontvreemd is, een uitkering bij in leven zijn op de 65e verjaardag of vergoeding van de kosten van een opname in het ziekenhuis. Iemand sluit een verzekering af omdat het voordeel, het recht op een uitkering, opweegt tegen het nadeel, het betalen van premie. Het besluit hierover is gebaseerd op een rationele afweging. Niet op angst, zoals Jacobine Geel beweert in DNB Magazine nummer 2 van 2008, tenzij de voorzienigheid prevaleert boven zelfbeschikking.
Geel refereert in haar essay ‘De handel in angst spint garen bij een gevoel van onbehagen’ aan het vermeende verband tussen de opkomst van het kapitalisme in West-Europa en het calvinisme, voorafgegaan door haar vaststelling dat de Nederlandse identiteit en economie zich ontwikkelden dankzij het evenwicht tussen de doordeweekse materiële handel en de spirituele oplading tijdens de preek van de dominee in het weekeinde. Voornoemd evenwicht zou in onze ‘virtuele’ maatschappij niet langer bestaan, wat problemen veroorzaakt, aldus Geel. De causaliteit ontgaat mij. Dogma’s vormen geen goede voedingsbodem voor ontwikkeling en vooruitgang. Ten hoogste viel de remmende werking mee door een pragmatische benadering in de noordelijke Nederlanden die bovendien militair in staat waren om de Spaanse inquisitie op afstand te houden. Een pragmatisme ook, dat de calvinisten na initiële verwerping deed besluiten de opvattingen over slavernij aan te passen. Handelsmotieven gingen voor principes en Genesis 9 vers 18-27 hielp een handje.
De toegenomen betekenis van religie en spiritualiteit, waarvan volgens Geel nu sprake is, is in haar optiek de Haarlemmerolie voor de maatschappelijke problemen die zij signaleert. Zij claimt impliciet het alleenrecht op hoop, visie, spiritualiteit en leiderschap voor religieuzen en zet zich af tegen ‘boekhouders’ en ‘mensen die hun hoofd op handen dragen’, alsof dat synoniemen zijn. Mensen willen leiders met een visie, profeten, stelt Geel. De contradictio in terminis – orakelen getuigt niet per se van groots inzicht, maar veelal van infatuatie bij de spreker en naïviteit bij de aanhoorders – blijft onbesproken. Het aanbod van de televisie is even veelzeggend als zorgwekkend. Char Margolis (medium), Derek Ogilvie (ghost whisperer), het zesde zintuig, tarotkaarten, astrologie en beeldbuisverkondiging met simultaanvertaling. ‘Spring is in the air!’, ‘Spring eens in de lucht!’, en de vrome massa springt gelukzalig.
Naar mijn inzicht zijn het verstandige mensen met een visie en de wetenschap die de wereld hebben gebracht waar zij nu is. Dogma’s kan – met gevoel voor understatement – enige remmende invloed op de ontwikkeling en de vooruitgang niet worden ontzegd. Inmiddels draait de aarde om de zon maar er is nog een lange weg te gaan. Het Vaticaan maakte bekend de hypothese van andere bewoonde planeten niet uit te sluiten. Men spreekt daar als op de garenmarkt. De bewoners van de aarde dragen allen de gevolgen van de erfzonde, maar er kunnen andere intelligente wezens bestaan die geen behoefte hebben aan verlossing omdat zij aan de erfzonde zijn ontsnapt, aldus José Gabriel Funes, directeur van het observatorium van het Vaticaan. Het zal op de dag van deze observatie niet helder zijn geweest boven Rome. Institutionaliseren van de psychose belet het stellen van de diagnose. Hoewel zijn laatste constatering zonder ‘andere’ wel weer hout snijdt.
De mens schiep vele concurrerende goden, doorgaans naar zijn beeld en gelijkenis. De meeste mensen geloven niet in de meeste goden maar in een aantal gevallen resteert er één. Volgens Geel wordt ‘zijn’ bestaan minstens algemeen betwijfeld. Het is daarom modieus om te geloven in een god die niet bestaat. Geel rept van ‘geloof in de betekenis van geloven’ en ‘iets wat het eigen ik ontstijgt’. Religie als de sprookjes van Jacob en Wilhelm Grimm, niet voor niets beschouwd als het op één na bekendste en meest gelezen boek ter wereld. Het Katholiek Nieuwsblad vroeg zich bij bespreking van een verfilming verwonderd af wat de aantrekkingskracht is van deze soms behoorlijk brute verhalen en waarom deze zo tot de verbeelding spreken. De vraagstelling doet situationele dyslexie vermoeden. Het antwoord geeft deze krant ook: ‘De ogen van een ongelovige gaan pas open als zijn leven of liefde bedreigd wordt.’ Zo spint men garen bij een gevoel van onbehagen! leder – christen, moslim, ietsist en zelfs atheïst – moet bereid zijn zich af te vragen wat dit ‘geloof’ beoogt, vervolgt Geel, als maternalistische zendelinge. Hetzelfde garen, op een ander klosje; het bestempelen van gedateerde gedragsregels tot moraal zonder bijdrage aan het menselijke geluk, verre van seculier humanisme. Evolutionair leven wij weliswaar op de savanne, maar het menselijke brein vermag toch wat.
Als het waar is dat veel mensen anno 2008 het verlangen naar troost, inspiratie, leiders met visie en mensen die ergens in geloven, herkennen, is dat hoopgevend, vindt Geel. Nog eens: Het is hoopgevend als het waar is dat mensen dit verlangen herkennen. Dat geeft houvast! Ik zie graag dat mensen goede, concrete doelen voor ogen hebben, met begrip voor en verbazing over de wereld om hen heen en met beide benen op de grond, en aan het realiseren daarvan samen hard werken, met respect voor ieders rol en inbreng, zonder onderscheid te maken op grond van geslacht, etnische of religieuze achtergrond en dergelijke. Het ontwikkelen van een goede visie gaat beter zonder dogma’s afgeleid uit mythen en sagen over oude volkeren met imaginaire mesquine leidsmannen. Laat de boekhouder inzicht geven in de ontwikkelingen door verslag te doen van de financiële positie en de resultaten, niet met zijn hoofd in zijn handen maar zijn pc.
Geel sluit af met een pleidooi voor de keuze voor de hoop. Geel vindt deze keuze te verkiezen boven het makkelijke verwijt aan het adres van godsdienstige of etnische groepen dat zij bepaalde problemen veroorzaken. In essentie een mooie afsluiting. Met inachtneming van het fragiele evenwicht tussen vrijheid en respect, zonder sektarische bemoeiingen. Ik ben het met Geel eens dat geluk en hoop zich niet laten vastleggen in verzekeringspolissen. De voorzienigheid biedt echter geen risicodekking. Het afsluiten van verzekeringen ter dekking van bepaalde risico’s is daarom op rationele gronden te verkiezen. Daar spint de verzekerde goed garen bij.